ओसामा बिन लादेनले सन् २००१ सेप्टेम्बर ११ मा अमेरिकाको टि्वनटावर ध्वस्त बनाए । लादेनको आक्रमण एक्काइशौं शताब्दीको पहिलो दशकमा भएको विश्वप्रभावी घटना थियो । अहिले एक्काइशौं शताब्दीको पहिलो दशक समाप्त भएर दोस्रो दशकमा अमेरिकाका लागि थप दुईजना ‘बिन लादेन’हरु नयाँ शैलीमा जन्मिएका छन् ।
ओबामा प्रशासन यतिबेला नयाँ शताब्दीको दोस्रो दशकमा दुईजना व्यक्तिसँग लडाइँ लडिरहेको छ । अफगानिस्तानमा अमेरिकाले यति हाराबारा खेल्नु परेन, इराकमा पनि उसले यतिठूलो भुक्तमान खेप्नु परेन । तर, केवल दुई व्यक्तिले यतिबेला अमेरिकालाई हाराबारा खेलाइरहेका छन् । ओहो ! कति वलवान हुँदोरहेछ एक्काइशौं शताब्दीको मान्छे !
शायद बिन लादेनले एक दशकमात्रै धैर्य गरेका भए उनले अमेरिकामाथि कुनै भौतिक आक्रमण गर्ने थिएनन् र यस्तै नयाँ प्राविधिक लडाइँको सहारा लिने थिए । आखिर सूचना प्रविधिको विकाससँगै एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकले के देखाइदिएको छ भने अब दुनियाँमा उपद्रो गर्न, देश-देशवीचको सम्बन्धलाई परिवर्तन गर्न अनि कुनै पनि देशविरुद्ध संघर्ष गर्न सय किलोग्राम भन्दा कम तौलको एउटै मान्छे नै पर्याप्त छ । र, यसैका प्रमाण हुन् जुलियस असान्ज र ३० वर्षे अमेरिकी ठिटो एडवार्ड स्नोडेन । यी दुई व्यक्तिहरु यो शताब्दीको दोस्रो दशकका सबैभन्दा शक्तिशाली बनेर निस्किएका छन् । हेरौं, आगामी दशकमा संसारमा अझै के-के देख्न पाइने हो !
एडवार्ड स्नोडेनको शक्ति
अमेरिकाको राष्ट्रिय प्रतिरक्षासम्बन्धी सूचना अनधिकृतरुपले चोरेर बाहिर ल्याएको आरोप लागेका ३० वर्षीय अमेरिकी मूलका एडवार्ड स्नोडेन यतिबेला रुसमा छन् । ३० वर्षे ठीटो यतिबेला अमेरिकाका लागि यति ठूलो शत्रु बनेका छन् कि अमेरिकी राष्ट्रपति ओबामाको आशन्न रुस भ्रमणको महत्वपूर्ण एजेन्डा यिनै एक व्यक्ति बन्नेवाला छन् । यतिमात्रै होइन यिनै एक व्यक्तिले बेलायत, अमेरिका, रुस र अन्य युरोपेली मुलुकका साथै भेनेजुएलालाई समेत हल्लाएका छन् ।
अमेरिका र बेलायतले गरेको जन निगरानीसम्बन्धी कार्यक्रमको वर्गीकृत सूचना स्नोडेनले चुहाएपछि बेलायतमा रातारात हाउस बोलाउनुपरेको छ । अमेरिकाको विरोधमा रहेको भेनेजुएलाले स्नोडेनलाई शरण दिने घोषणा गरिसकेको छ भने रुसको एयरपोर्टमा कयौं हप्ता अन्तरराष्ट्रिय प्रभाव क्षेत्रमा रहेर उनले रुस र अमेरिकाको सम्बन्धमा समेत तरंग ल्याइरहेका छन् । हालै उनलाई रुसले एक वर्षका लागि अस्थायी शरण दिने निर्णय गरेको छ । अमेरिका र बेवालयवीचको गोप्य सूचना चुहाएपछि उनी हङकङबाट रुस गएका हुन् ।
अमेरिकाको नेशनल सेक्युरिटी एजेन्सीको प्राविधिक कर्मचारी रहेका स्नोडेनले त्योभन्दा पहिले सीआइएमा समेत जागिर खाएका थिए । गत मेमा अमेरिका छाडेका उनलाई अमेरिकी सरकारले जासुसी एवं सूचना चोरीको आरोप लगाएको छ ।
स्नोडेनको सूचनाका आधारमा लण्डनबाट गार्जियन पत्रिकाले श्रंखलावद्धरुपमा जननिगरानी कार्यक्रमबारे समाचार प्रकाशन गरेको थियो । स्नोडेनलाई कसैले गद्दार मानेका छन् त कसैले महान व्यक्ति भनेका छन् । तर, उनले गरेको खुलासाले अमेरिका र विश्वका विभिन्न मुलुकको सम्बन्ध बिगि्रएको छ । यो घटनापछि सरकारी गोपनीयता, जननिगरानी एवं नागरिकको गोपनीयताको हकका सम्बन्धमा विश्वभरि बहस सिर्जना भएको छ ।
के हो जननिगरानी ?
मास सर्भिलियन्स (जन निगरानी) यतिबेला विश्वव्यापी बहसको विषय बनेको छ । शान्ति सुरक्षा एवं आतंकवाद नियन्त्रण गर्ने नाममा व्यक्तिका गतिविधिमाथि राज्यले प्रत्यक्ष निगरानी र हस्तक्षेप गर्न पाउँछ कि पाउँदैन भन्ने विवादको आगोमा स्नोडेनले घिऊ हालिदिएका छन् । स्नोडेनको सूचनाकै कारण अष्ट्रेलिया र अमेरिकाको सम्बन्धमा पनि असर परेको छ ।
अमेरिकालगायत विभन्न देशमा जननिगरानीका अनेकन तरिका अपनाउने गरिएका छन् । व्यक्तिको टेलिफोन ट्यापिङ गर्ने, सार्वजनिक ठाउँमा जासुसी क्यामेरा फिट गर्ने, अवैधानिक र गोप्य रुपमा गाडीहरुमा एरियल एवं विभिन्न उपकरणहरु फिट गर्ने फिंगर पि्रन्ट र डीएनएस रेकर्ड गर्ने, कम्प्युटरमार्फत गोप्य सूचना लिने एवं इन्टरनेटको माध्यमबाट सूचना लिने जस्ता कार्यहरुमार्फत राज्यले जननिगरानी बढाएर व्यीक्तको अधिकार र स्वतन्त्रतामाथि हस्तक्षेप गरेको भन्दै एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकमा नयाँखालको बहस जन्मिएको छ । यसैक्रममा अमेरिकाले बेलायतलगायतका मुलुकसँग गोप्यरुपमा सम्झौता गरेर निगरानीसम्बन्धी गोप्य दस्तावेज गार्जियनले उजागर गरेको छ ।
नेपालमा पनि जननिगरानीसम्बन्धी विवाद नभएको होइन । व्यक्तिको टेलिफोनको ‘कल डिटेल’ लिने लगायन्तका विषयमा नेपालमा पनि बहस हुने गरेको छ । ‘मोबाइल ट्यापिङ’ पनि नेपालको समस्या हो भन्ने कुरा गतसाल कृष्णबहादुर महराको फोन सम्वाद भारतीय दूतावासले सार्वजनिक गरेबाट स्पष्ट हुन्छ । गणतन्त्र आइसकेपछि नेपाल सरकारले गोप्य राख्नुपर्ने सूचनाको वर्गीकरण गर्ने प्रयास गरेको थियो, तर त्यो पत्रकारहरुको विरोधका कारण सफल हुन पाएन । अहिले विश्वमा भइरहेको ‘क्लासिफाइड इन्फरमेशन’को मुद्दा पनि यही हो । तर, राज्यको आन्तरिक सुरक्षामा ‘क्लासिफाइड इन्फरमेशन’को जरुरी हुने राज्यपक्षको दाबी रहँदै आएको छ । एक्काइशौं शताब्दीमा यस्ता प्रविधिक विषयले राज्य र व्यक्तिको गोपनीयतामा कसरी असर पार्छ भन्ने कुरा यसबाट प्रस्ट हुन्छ ।
असान्जे अर्का अत्याधुनिक मान्छे
अष्ट्रेलियाका ४२ वर्षीय जुलियन असान्जे पनि एक्काइशौं शताब्दीका खतरनाक मान्छे हुन्, जसले अमेरिकालाई विन लादेनले भन्दा कम दुःख दिएनन् । ‘विकिलिक्स’ वेभसाइटका नाममा अमेरिका र संसारभरिका विभिन्न देशसँगको सम्बन्धबारे आश्चार्यजनक रुपमा सूचना बाहिर ल्याएर असान्जेले के प्रमाणित गरिदिएका छन् भने यो युगको एउटा मान्छेले सानो कोठामा बसेर विश्वयुद्ध मच्चाइदिन सक्छ । आज नेपाल भारत सम्बन्ध, बाह्रबुँदे सम्झौता वा संसारका जुनसुकै मुलुकको सूचनाको आधार विकिलिक्स बन्न पुगेको छ भने असान्जेले अष्ट्रेलियामा यही नाममा नयाँ पार्टी खोल्ने निर्णय गरेका छन् ।
सन् २०१० जुलाइमा आफगान युद्धको डायरी उजागर गरेका असान्जेको विकिलिक्सकै कारण कतिपय देशमा आन्दोलनसमेत भए ।
अन्त्यमा,
असान्जे र स्नोडेन राम्रा मान्छे हुन् या खराब, उनीहरुले सही गरे या गलत, यो बेग्लै विश्लेषणको विषय हो । तर, विश्वमा प्रभुत्व जमाइरहेको मुलुकका लागि एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकको एकजना सामान्य व्यक्ति यतिसाह्रो खतरनाक हुन सक्छ भन्ने शिक्षा चाँहि यी अत्याधुनिक दुई व्यक्तिले दिएका छन् । हुनत अघिल्ला शताब्दीमा पनि जासुसहरु हुन्थे, अमेरिका र रुसमा सूचनाबाहकहरु शरण लिने गर्थे । कतिपय मारिन्थे पनि । तर, अघिल्लो शताब्दीको मान्छेसँग एक्लैले एकैदिनमा यसरी संसारै हल्लाउने ताकत थिएन । थाहा छैन, अघिल्लो दशकमा सिंगै राज्यका लागि सामान्य ५०/६० किलोको मान्छे कति खतरनाक भएर उदाउने हो ! हामीचाहिँ मान्छेभित्रको बेजोड तागत देख्न पाउने एक्काइशौं शताब्दीका ‘भाग्यमानी’ सावित भैरहेका छौं ।
अमेरिकी नागरिक स्नोडेनले एउटा खतरानाक उदघाटन गरेका छन् : तपाई माइक्रोसफ्ट, गुगल, याहु, फेसबुक इत्यादि चलाइरहनुभएको छ ? तपाईका कुनै पनि सूचनाहरु सीआइएका सामु गोप्य छैनन् । व्यक्ति वा राज्यको गोपनीयताको हकमाथि अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो आक्रमण हो यो ।
ओबामा प्रशासन यतिबेला नयाँ शताब्दीको दोस्रो दशकमा दुईजना व्यक्तिसँग लडाइँ लडिरहेको छ । अफगानिस्तानमा अमेरिकाले यति हाराबारा खेल्नु परेन, इराकमा पनि उसले यतिठूलो भुक्तमान खेप्नु परेन । तर, केवल दुई व्यक्तिले यतिबेला अमेरिकालाई हाराबारा खेलाइरहेका छन् । ओहो ! कति वलवान हुँदोरहेछ एक्काइशौं शताब्दीको मान्छे !
शायद बिन लादेनले एक दशकमात्रै धैर्य गरेका भए उनले अमेरिकामाथि कुनै भौतिक आक्रमण गर्ने थिएनन् र यस्तै नयाँ प्राविधिक लडाइँको सहारा लिने थिए । आखिर सूचना प्रविधिको विकाससँगै एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकले के देखाइदिएको छ भने अब दुनियाँमा उपद्रो गर्न, देश-देशवीचको सम्बन्धलाई परिवर्तन गर्न अनि कुनै पनि देशविरुद्ध संघर्ष गर्न सय किलोग्राम भन्दा कम तौलको एउटै मान्छे नै पर्याप्त छ । र, यसैका प्रमाण हुन् जुलियस असान्ज र ३० वर्षे अमेरिकी ठिटो एडवार्ड स्नोडेन । यी दुई व्यक्तिहरु यो शताब्दीको दोस्रो दशकका सबैभन्दा शक्तिशाली बनेर निस्किएका छन् । हेरौं, आगामी दशकमा संसारमा अझै के-के देख्न पाइने हो !
एडवार्ड स्नोडेनको शक्ति
अमेरिकाको राष्ट्रिय प्रतिरक्षासम्बन्धी सूचना अनधिकृतरुपले चोरेर बाहिर ल्याएको आरोप लागेका ३० वर्षीय अमेरिकी मूलका एडवार्ड स्नोडेन यतिबेला रुसमा छन् । ३० वर्षे ठीटो यतिबेला अमेरिकाका लागि यति ठूलो शत्रु बनेका छन् कि अमेरिकी राष्ट्रपति ओबामाको आशन्न रुस भ्रमणको महत्वपूर्ण एजेन्डा यिनै एक व्यक्ति बन्नेवाला छन् । यतिमात्रै होइन यिनै एक व्यक्तिले बेलायत, अमेरिका, रुस र अन्य युरोपेली मुलुकका साथै भेनेजुएलालाई समेत हल्लाएका छन् ।
अमेरिका र बेलायतले गरेको जन निगरानीसम्बन्धी कार्यक्रमको वर्गीकृत सूचना स्नोडेनले चुहाएपछि बेलायतमा रातारात हाउस बोलाउनुपरेको छ । अमेरिकाको विरोधमा रहेको भेनेजुएलाले स्नोडेनलाई शरण दिने घोषणा गरिसकेको छ भने रुसको एयरपोर्टमा कयौं हप्ता अन्तरराष्ट्रिय प्रभाव क्षेत्रमा रहेर उनले रुस र अमेरिकाको सम्बन्धमा समेत तरंग ल्याइरहेका छन् । हालै उनलाई रुसले एक वर्षका लागि अस्थायी शरण दिने निर्णय गरेको छ । अमेरिका र बेवालयवीचको गोप्य सूचना चुहाएपछि उनी हङकङबाट रुस गएका हुन् ।
अमेरिकाको नेशनल सेक्युरिटी एजेन्सीको प्राविधिक कर्मचारी रहेका स्नोडेनले त्योभन्दा पहिले सीआइएमा समेत जागिर खाएका थिए । गत मेमा अमेरिका छाडेका उनलाई अमेरिकी सरकारले जासुसी एवं सूचना चोरीको आरोप लगाएको छ ।
स्नोडेनको सूचनाका आधारमा लण्डनबाट गार्जियन पत्रिकाले श्रंखलावद्धरुपमा जननिगरानी कार्यक्रमबारे समाचार प्रकाशन गरेको थियो । स्नोडेनलाई कसैले गद्दार मानेका छन् त कसैले महान व्यक्ति भनेका छन् । तर, उनले गरेको खुलासाले अमेरिका र विश्वका विभिन्न मुलुकको सम्बन्ध बिगि्रएको छ । यो घटनापछि सरकारी गोपनीयता, जननिगरानी एवं नागरिकको गोपनीयताको हकका सम्बन्धमा विश्वभरि बहस सिर्जना भएको छ ।
के हो जननिगरानी ?
मास सर्भिलियन्स (जन निगरानी) यतिबेला विश्वव्यापी बहसको विषय बनेको छ । शान्ति सुरक्षा एवं आतंकवाद नियन्त्रण गर्ने नाममा व्यक्तिका गतिविधिमाथि राज्यले प्रत्यक्ष निगरानी र हस्तक्षेप गर्न पाउँछ कि पाउँदैन भन्ने विवादको आगोमा स्नोडेनले घिऊ हालिदिएका छन् । स्नोडेनको सूचनाकै कारण अष्ट्रेलिया र अमेरिकाको सम्बन्धमा पनि असर परेको छ ।
अमेरिकालगायत विभन्न देशमा जननिगरानीका अनेकन तरिका अपनाउने गरिएका छन् । व्यक्तिको टेलिफोन ट्यापिङ गर्ने, सार्वजनिक ठाउँमा जासुसी क्यामेरा फिट गर्ने, अवैधानिक र गोप्य रुपमा गाडीहरुमा एरियल एवं विभिन्न उपकरणहरु फिट गर्ने फिंगर पि्रन्ट र डीएनएस रेकर्ड गर्ने, कम्प्युटरमार्फत गोप्य सूचना लिने एवं इन्टरनेटको माध्यमबाट सूचना लिने जस्ता कार्यहरुमार्फत राज्यले जननिगरानी बढाएर व्यीक्तको अधिकार र स्वतन्त्रतामाथि हस्तक्षेप गरेको भन्दै एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकमा नयाँखालको बहस जन्मिएको छ । यसैक्रममा अमेरिकाले बेलायतलगायतका मुलुकसँग गोप्यरुपमा सम्झौता गरेर निगरानीसम्बन्धी गोप्य दस्तावेज गार्जियनले उजागर गरेको छ ।
नेपालमा पनि जननिगरानीसम्बन्धी विवाद नभएको होइन । व्यक्तिको टेलिफोनको ‘कल डिटेल’ लिने लगायन्तका विषयमा नेपालमा पनि बहस हुने गरेको छ । ‘मोबाइल ट्यापिङ’ पनि नेपालको समस्या हो भन्ने कुरा गतसाल कृष्णबहादुर महराको फोन सम्वाद भारतीय दूतावासले सार्वजनिक गरेबाट स्पष्ट हुन्छ । गणतन्त्र आइसकेपछि नेपाल सरकारले गोप्य राख्नुपर्ने सूचनाको वर्गीकरण गर्ने प्रयास गरेको थियो, तर त्यो पत्रकारहरुको विरोधका कारण सफल हुन पाएन । अहिले विश्वमा भइरहेको ‘क्लासिफाइड इन्फरमेशन’को मुद्दा पनि यही हो । तर, राज्यको आन्तरिक सुरक्षामा ‘क्लासिफाइड इन्फरमेशन’को जरुरी हुने राज्यपक्षको दाबी रहँदै आएको छ । एक्काइशौं शताब्दीमा यस्ता प्रविधिक विषयले राज्य र व्यक्तिको गोपनीयतामा कसरी असर पार्छ भन्ने कुरा यसबाट प्रस्ट हुन्छ ।
असान्जे अर्का अत्याधुनिक मान्छे
अष्ट्रेलियाका ४२ वर्षीय जुलियन असान्जे पनि एक्काइशौं शताब्दीका खतरनाक मान्छे हुन्, जसले अमेरिकालाई विन लादेनले भन्दा कम दुःख दिएनन् । ‘विकिलिक्स’ वेभसाइटका नाममा अमेरिका र संसारभरिका विभिन्न देशसँगको सम्बन्धबारे आश्चार्यजनक रुपमा सूचना बाहिर ल्याएर असान्जेले के प्रमाणित गरिदिएका छन् भने यो युगको एउटा मान्छेले सानो कोठामा बसेर विश्वयुद्ध मच्चाइदिन सक्छ । आज नेपाल भारत सम्बन्ध, बाह्रबुँदे सम्झौता वा संसारका जुनसुकै मुलुकको सूचनाको आधार विकिलिक्स बन्न पुगेको छ भने असान्जेले अष्ट्रेलियामा यही नाममा नयाँ पार्टी खोल्ने निर्णय गरेका छन् ।
सन् २०१० जुलाइमा आफगान युद्धको डायरी उजागर गरेका असान्जेको विकिलिक्सकै कारण कतिपय देशमा आन्दोलनसमेत भए ।
अन्त्यमा,
असान्जे र स्नोडेन राम्रा मान्छे हुन् या खराब, उनीहरुले सही गरे या गलत, यो बेग्लै विश्लेषणको विषय हो । तर, विश्वमा प्रभुत्व जमाइरहेको मुलुकका लागि एक्काइशौं शताब्दीको दोस्रो दशकको एकजना सामान्य व्यक्ति यतिसाह्रो खतरनाक हुन सक्छ भन्ने शिक्षा चाँहि यी अत्याधुनिक दुई व्यक्तिले दिएका छन् । हुनत अघिल्ला शताब्दीमा पनि जासुसहरु हुन्थे, अमेरिका र रुसमा सूचनाबाहकहरु शरण लिने गर्थे । कतिपय मारिन्थे पनि । तर, अघिल्लो शताब्दीको मान्छेसँग एक्लैले एकैदिनमा यसरी संसारै हल्लाउने ताकत थिएन । थाहा छैन, अघिल्लो दशकमा सिंगै राज्यका लागि सामान्य ५०/६० किलोको मान्छे कति खतरनाक भएर उदाउने हो ! हामीचाहिँ मान्छेभित्रको बेजोड तागत देख्न पाउने एक्काइशौं शताब्दीका ‘भाग्यमानी’ सावित भैरहेका छौं ।
अमेरिकी नागरिक स्नोडेनले एउटा खतरानाक उदघाटन गरेका छन् : तपाई माइक्रोसफ्ट, गुगल, याहु, फेसबुक इत्यादि चलाइरहनुभएको छ ? तपाईका कुनै पनि सूचनाहरु सीआइएका सामु गोप्य छैनन् । व्यक्ति वा राज्यको गोपनीयताको हकमाथि अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो आक्रमण हो यो ।
No comments