किशोरीलाई पत्र : यौनलाई नैतिकता र अनैतिकताको दृष्टिले नहेर

डा. अरुणा उप्रेती

प्रिय किशोरी तथा बहिनीहरू !

तिमीहरूमध्ये कतिले त पढाईमा ध्यान दिएकै छौ र शिक्षकहरूबाट प्रेम पनि पाइरहेका छौ होला । विशेष गरी नौ र दश कक्षामा पढाईको चाप बढी हुन्छ र त्यही बेलामा किशोरीहरूलाई घरधन्दा पनि बढी गर्नुपर्ने हुन्छ । कतिका परिवारका सदस्यले त पढ्नुपर्छ भनेर जाँचको बेलामा र अन्य बेलामा पनि कामको चाप कम गराउँछन् होला । कति जनाको घरमा भने पढेर के हुन्छ र ?, अर्काको घरमा जाने त हो नि झ् भनेर “भो पछि पढेहुन्छ, यति पानी लिएर आइज, वा भाईबहिनीलाई भात पकाऊ”, भनेर पढाईको समयमा पढ्न नदिएका पनि होलान् । यति हुँदाहुँदै पनि किशोरीहरूले स्कूलमा पढाई धानिरहेकै छन् । दश कक्षा र एसएलसी राम्रोसँग पास भइरहेकै छन् । तर, कहिलेकाहीँ किशोरीहरूमा कक्षामा असफलल हुँदा (विशेष गरी एसएलसीमा असफल हुँदा) आत्महत्या समेत गर्ने प्रवृत्ति पनि देखापरेको छ । किशोरीहरू झ् तिमीहरूले के बुझ्नुपर्छ भने परीक्षामा एकचोटि असफल हुँदा दिन्दगी नै खतम भयो भन्ने विचार कहिल्यै गर्नुहुँदैन । उखानै छ, “घोडा चढ्ने लड्छ” ।

aruna upretyपरीक्षामा असफल हुँदैमा, अब त जिन्दगीको सबै कुरा सिद्धियो, विष खाएर आत्महत्या गर्छु भन्यौ र त्यसो गर्‍यौ भने तिमीहरूले आफ्ना परिवारलाई झन् ठूलो दुख पो दिन्छौ त । स्याङजामा नीशा (नाम फेरिएको) नामकी किशोरी ग्रामीण स्वास्थ्य शिक्षा सेवा गुठी अन्तर्गत छात्रवृत्ति पाएर पढिरहेकी थिइन् । तिनले बढी मेहनत गरेकी थिइन्, स्कूल जान । सानैमा पोलियो भएकाले उनलाई आमाले बोकेर स्कूल पुर्‍याउँथिन् । एसएलसी पास गरेपछि नीशाले उच्च शिक्षा अध्ययन गरी शिक्षिका बन्ने इच्छा राख्थिन् । उनलाई छात्रावृत्ति दिने संंस्थाले उनको अध्ययन सकिएपछि स्कूलमा नै शिक्षिकाको काम मिलाइदिने भनेर छलफल गरिरहेको थियो । नीशाले पोलियोलाई जितेर एसएलसी जाँच दिइन् । मेहनत गर्दागर्दै पनि उनी फेल भइन् । पोलियो जस्तो भयानक रोगले पीडित भए पनि बडो साहस गरेर दश कक्षासम्म पुगेकी नीशाले आवेशमा आएर आत्महत्या गरिन् । उनले यदि एकछिन् धैर्य गरेको भए आफ्नो दुःख कसैलाई बिसाएको भए, आमासँग रोएको भए शायद भोलिका दिनले उनको भविष्य उज्यालो बनाउने थियो । तर, फेल हुँदा साहस गुमाइन् । एकचोटि परीक्षामा फेल भए र के भयो त, अर्कोपटक पास हुन्छु नि भन्ने विचार गर्नुपर्छ ।

नाम चलेका विद्वान, डाक्टर, वकील, प्रोफेसरहरू सबैजना कहिले न कहिले परीक्षामा असफल भएका थिए । त्यसैले एसएलसीमा एकचोटि फेल हुँदैमा तिमीहरूले आत्महत्या गर्ने विचार नगर्नू । संसारमा ठूला नाम चलेका महिला र पुरुषहरूले जीवनको अनेक परीक्षामा असफल भएर पनि धैर्य गरेका हुनाले नै सफल भएका हुन् । नीशालाई पढाउन र तलब भनेर छुट्याइएको केहि पैसा अब उनी पढेको स्कूलमा उनकै नाममा राखेर संस्थाले केहि गर्नेछ । तर, निशा बाँचेको भए अझ कति काम गर्नसक्थिन् । संस्थाले पनि उनलाई मद्दत गथ्र्यो । त्यसैले किशोरीहरू झ् तिमीहरू पढ, परीक्षा देऊ, एकचोटिमा पास नभए फेरि देऊ र पास होऊ । साहसी र धैर्यवान् बन है ।

यो पत्र पढ्ने तिमीहरूमध्ये कतिपय गाउँघरका र कतिपय शहरका सरकारी स्कूलमा वा ११ – १२ कक्षामा पढिरहेका छौ होला । अहिलेको आधुनिक परिवेशमा पनि कति बहिनीहरूले चाहिँ ८-९ कक्षा पढेर छोडेका छौ होला । कतिपय कामको बोझले वा आमाबुवाले अब पढ्न पुग्यो भनेर स्कूल छोडाइदिएका होलान् । सुदूरका कतिपय किशोरी बहिनीहरू त त्यहाँको सांस्कृतिक अवस्थाको कारणले अस्वस्थ भएर स्कूल जानै नसकेका होलान् । तराईतिरका कतिपय आमाबुवाले दाइँजो दिन गाह्रो हुन्छ भनेर सानैमा विवाह गरेर तिमीहरूलाई ठूलो भार दिएको होलान् । कतिपय किशोरीहरू चाहिँ स्कूलमा पढ्दापढ्दै कसैसँग प्रेम गरेर, घरबाट भागेर विवाह गरेका होलान् र केहि समयपछि “बेकाममा विवाह गरिएछ, अहिले नर्कजस्तो भयो” भन्ने भएको होला । कतिपय किशोरी अवस्थामा नै आमा बनेर सन्तानलाई पाल्न दिनरात मेहनत गरेका होलान् । आमा बनेपछि श्रीमान् वा पे्रमी भागेर बेपत्ता भएपछि धोका भयो भनेर कतिपयले आत्महत्याको प्रयास पनि गरेका होलान् । यस्तै यस्तै समस्याबाट कतिपय जिन्दगीदेखि नै आजित भएका होलान् ।

कतिपय किशोरीहरू पढेर राम्रो काम गर्छु भन्ने भावना बोकेर पढिरहेका छौ होला । अहिलेको खुला परिवेश, रेडियो, टीभी, पत्रिका आदिबाट ज्ञान पनि प्राप्त गरेका छौ होला । कतिपय स्कूलमा पढ्ने किशोरीहरूले “केटा साथी भएन भने त अरूका अगाडि लाज हुन्छ” भनेर सम्बन्ध पनि गरेका छौ होला । शारीरिक संरचना कस्तो हुन्छ, कसरी गर्भवती भइन्छ, किन किशोर अवस्थामा यौनसम्पर्क राख्न हुँदैन भन्ने ज्ञानको अभावले यौनसम्पर्क राखी कतिपयले गर्भपतन पनि गराएका छौ होला ।

नेपालमा गर्भपतनको सुविधा हुनुपर्छ भनेर आवाज उठाएर लामो सङ्घर्ष गरेपछि आजभन्दा ८ वर्षअघि गर्भपतनको सुविधा विभिन्न ठाउँमा पुगेको छ । त्यहाँ किशोरीहरू पनि गर्भपतन गराउन आउने कुरा प्रकासमा आएको छ । आफ्नो शरीरमाथि आफ्नै अधिकार हुन्छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राखेर हेर्ने हो भने किशोरीहरूले एउटा कुरा बुझ्नुपर्छ, कि सानो उमेरमा राखिने यौनसम्पर्क र प्रेमको नाममा आफ्नो जिम्मेवारीबोध नगरी यौनसम्पर्क र गर्भवती हुनुको अर्थ हो,- तिमीहरूले आफ्नो शरीरलाई आदर गरेका छैनौं । तिमीहरूले प्रेमलाई केवल यौनसम्बन्धसँग मात्रै जोडेर हेर्छौ र, “यौनसम्पर्क भएर के भो त ?, गर्भपतन गराइहाल्छु नि !”, भन्ने विचार गर्छौ । यदि यस्तो हो भने तिमीहरूले ठूलो भूल गरिरहेका छौ । सबभन्दा पहिले त किशोरावस्थामा यौनसम्पर्क गर्दा आफ्नो शरीरमाथि के के समस्या हुनसक्छ भन्ने कुरा जानीसकिएको हुँदैन । तिमीहरूमध्ये कमैलाई थाहा होला कि किशोरावस्थामा यौनसम्पर्क गर्दा पाठेघरको क्यान्सर हुने सम्भावना हुन्छ । फेरि यदि गर्भ रहयो भने गर्भपतनको सुविधा छ भने पनि तिमीहरूलाई अनेकौं कठिनाई पर्न सक्छ । सानो उमेरमा शरीर नै राम्रोसँग परिपक्व नभएकाले यौनसम्बन्ध राखेपछि, प्रजनन स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्छ । यदि तिमीहरू गर्भवती भयौ भने सामाजिक संरचनाले घरका मानिसहरूलाई भन्न नसकेर, अब के गर्ने, कसो गर्ने भन्ने चिन्ताले छटपटिएर मानसिक रूपमा पनि अस्वस्थ हुन सक्छौ ।

आजभन्दा २४ वर्षअघि जब म भर्खर डाक्टर पास गरेर प्रसूति गृहमा काम गर्दै थिएँ, मैले दशओटा जति यस्ता घटनाहरू देखें । एउटा घटना त मेरो छिमेकीमा नै भएको थियो । एकजना गरीब महिला जो विभिन्न ठाउँमा भाँडा माझेर जीविका चलाउँथिन्, उनकी रेखा नामकी १७ वर्षीया छोरी थिइन् । रेखा स्कूल जान्थिन् । स्कूल पढ्दा पढ्दै रेखा कसैको प्रेममा फसिन् र मनकामनातिर जाँदा उनको शारीरिक सम्पर्क भएछ । अनि गर्भवती भइन् । चार-पाँच महीनापछि उनकी आमाले रेखालाई त बान्ता भइरहन्छ, खाने रूचि छैन, हेरिदिनोस् न भनेर मकहाँ ल्याइन् । मैले रेखालाई जाँच गरें, पेट ठूलो भएको त देखें, तर गर्भ रहेको शंका नै भएन । म भर्खरकी शिकारू थिएँ । मैले आफूभन्दा वरिष्ठ स्त्रीरोग विशेषज्ञलाई जाँचिदिन आग्रह गरें । जाँच गरेपछि डाक्टरले मलाई भन्नुभयो, “के हो अरूणा झ्, यस्तो जाबो कुरा पनि पत्ता लगाउन नसकेको झ् उनी त ७ महीनाकी गर्भवती छिन् ।” म त हागाँबाट झरेजस्तै भएँ । मैले भनें, “तर उनको विवाह त भएको छैन”, डाक्टरले भन्नुभयो, “गर्भ रहन विवाह गर्नैपर्दैन, सोध्नु रेखालाई ।”

अनि पो रेखाले बेली बिस्तार लगाइन् । एउटा निजी क्लिनिकमा लगेर उनको सात महीनाको गर्भपतन गराइयो । त्यस बेला डाक्टरले भन्नुभएको थियो, “तपाईंकी बहिनी जस्तो भन्ठानेर मात्र यो गरेकी हुँ । यती सानो उमेरमा पनि गर्भवती हुने हो र ।” त्यो घटनापछि रेखाको जीवन नै बदलियो । उनी परिवारबाट अपहेलित भइन् । २४ वर्षपछि पनि अहिले उनी मानसिक रूपमा केहि दुःखी छिन् । उनले पढाई छोडिन् । उनको विवाह गर्ने उमेर पनि बित्यो । रेखा त काठमाडौंमा थिइन् र उनको सुरक्षित तरीकाले गर्भपतन भएको थियो । तर, गाउँघरमा त शायद कति रेखाहरूले असुरक्षित तरीकाले गर्भपतन गराएर ज्यान गुमाएका होलान्, वा विष खाएर आत्महत्या गरेका होलान् ।

गर्भ नरहोस् भन्नका लागि यौनसम्पर्क गरेपछि “इमर्जेन्सी औषधि” तिमीहरू धेरैले खाएका छौ होला । तर, यसरी जथाभावी औषधि प्रयोग गर्दा तिमीहरूको स्वास्थ्यमा कति नराम्रो असर पर्छ भन्ने कुरा तिमीहरूलाई थाहा छ कि छैन ? त्यसमाथि पनि जोसँग यौनसम्पर्क भएर गर्भ रहन्छ, उसले पछि सहानुभूति राख्ला भनेर पनि भन्न सकिँदैन । किशोर अवस्थाको प्रेम पानीको फोका झैं हुन्छ । अनि यस्तो घटनापछि तिमीहरूलाई पढाइमा मन लागाउन पनि गाह्रो हुन्छ । शहर र गाउँघरमा धेरै किशोरीहरूले स्वतन्त्रता छ भनेर, स्कूलको सट्टा घुम्न गएको र आवेशमा आएर यौनसम्पर्क भएपछि पछुताएको पनि देखेकी छु ।

किशोरीहरू ! तिमीहरूलाई पहिलेको तुलनामा धेरै सुविधा छन् । तर, उपयोग गर्नुको सट्टा तिमीहरूले दुरूपयोग गर्‍यौ भने त राम्रो भएन नि झ् नैतिकता र अनैतिकताको दृष्टिकोणले यौनसम्पर्कलाई हेर्ने कोशिश गर्नु हुँदैन । तर, तिमीहरूले आफ्नो स्वास्थ्यको ख्याल राखेर शारीरिक र मानसिक रूपमा स्वस्थ हुँदै किशोर अवस्थामा यौनसम्पर्क नगरेकै ठीक हुन्छ । प्रेम गर्नु नराम्रो होइन । यसले त जीवनमा ऊर्जा भर्नुपर्छ, जीवनलाई अघि बढाउन उत्साह दिनुपर्छ, नकि हीनताबोध र सामाजिक अपहेलना ।
-onlinekhabar
(डा.उप्रेतीको पुस्तक ‘आाफ्नो स्वास्थ्य आफ्नै हातमा’ बाट)